Trwająca epidemia COVID-19 zwróciła uwagę wszystkich na zagadnienie zdrowia psychicznego pracowników. Sytuacja, kiedy część osób od ponad półtora roku świadczy pracę z mieszkań, przy minimalnym kontakcie ze współpracownikami może doprowadzić do pojawienia się poczucia niepokoju lub zagrożenia a także objawów, jakie pojawiają się w reakcji na traumatyczny stres.

Oczywistym jest, że problem zdrowia psychicznego pracowników i możliwych działań pracodawcy z nim związanych nie pojawił się wraz z nadejściem pandemii, ale skala problemu, którą pandemia ujawniła każe dokładniej przyjrzeć się zagadnieniu, również pod względem BHP.
 

Praca w pojedynkę

Kwestia izolacji pracownika nie jest obca przepisom bhp, przy czym posługują się one pojęciem „pracy w pojedynkę”. Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy „jeżeli w pomieszczeniu pracy, w którym zatrudniona jest jedna osoba, mogą w sytuacji awaryjnej wystąpić zagrożenia dla zdrowia lub życia pracowników, a w szczególności zagrożenia: pożarowe, wybuchowe, porażenia prądem elektrycznym, wydzielanie się gazów lub par substancji sklasyfikowanych jako niebezpieczne – pracodawca wprowadza obowiązek meldowania się tej osoby w ustalony sposób w oznaczonych porach”.

Widać zatem wyraźnie, że ustawodawca przy pracy w pojedynkę skupia się na fizycznych zagrożeniach wobec pracownika, które mogą mieć miejsce w pomieszczeniu, w którym wykonuje on pracę. Co więcej, zagrożenia te mają mieć miejsce w sytuacji awaryjnej, a więc nie chodzi o zagrożenia wynikające z odziaływania na psychikę ludzką wynikającą z konieczności stałego przebywania w izolacji. W obecnej sytuacji pracy zdalnej, wydaje się, że przepis ten mógłby mieć zastosowanie jedynie, gdyby pracownik świadczył pracę z miejsca nieodpowiednio przystosowanego do pracy. Jednak należy pamiętać, że w takim przypadku, zgodnie z przepisami covidowymi pracodawca nie powinien wydać pracownikowi polecenia pracy zdalnej ze względu na brak możliwości lokalowych do wykonywania takiej pracy.
 

Zdrowie psychiczne pracownika a możliwość świadczenia pracy

Niezależnie od tego, czy zły stan zdrowia psychicznego pracownika wynika z izolacji, czy też jest spowodowany zupełnie innymi czynnikami, pracodawca winien mieć możliwość sprawdzenia, czy pracownik jest zdolny do świadczenia pracy. Zły stan zdrowia psychicznego może bowiem powodować niemożność świadczenia pracy. Pracownik może też stanowić zagrożenie dla siebie lub dla współpracowników. Przepisy nie precyzują, jakie konkretnie kroki powinien podjąć pracodawca w takiej sytuacji. Należy jednak przyjąć, że pracodawca powinien skierować pracownika na okresowe badania lekarskie ze wskazaniem przyczyn, dla których czyni to przed upływem terminu ważności poprzednich badań. Powyższe pozwoli także na wskazanie lekarzowi medycyny pracy, jakie obszary zdrowia pracownika powinien zbadać. 

Pracodawca nie ma wpływu na przebieg badania pracownika przez lekarza medycyny pracy. Jednak prawidłowe wypełnienie skierowania na badania wskaże lekarzowi medycyny pracy, na jakie obszary powinien zwrócić szczególną uwagę. Należy bowiem pamiętać, że lekarz medycyny pracy może zlecić wykonanie dodatkowych badań u specjalisty z danej dziedziny. Wprawdzie pracownik w trakcie wizyty lekarskiej powinien opisać swój stan zdrowia, jednak aby uniemożliwić mu ewentualne zatajenie swojego złego stanu zdrowia odpowiednie informacje powinny zostać umieszczone przez pracodawcę w skierowaniu. Należy przy tym pamiętać, aby informacje te nie naruszały dóbr osobistych pracownika.

Zarówno pracodawca, jak i pracownik może złożyć odwołanie od zaświadczenia lekarza medycyny pracy, z którym się nie zgadza.
 

Zachowanie pracownika w miejscu pracy

Zdarzają się sytuacje, kiedy zachowanie pracownika w miejscu pracy jest niepokojące: mówi w sposób nielogiczny, mamrocze, nagabuje innych pracowników, zdaje się widzieć rzeczy, których nie ma lub w inny sposób jego zachowanie odbiega od zachowania zdrowej osoby. W takiej sytuacji pracodawca powinien poprosić pracownika, aby opuścił miejsce pracy, starając się jednak nie doprowadzić do wybuchu agresji u pracownika.

Można zasugerować pracownikowi wzięcie kilku dni urlopu lub kontakt z lekarzem celem uzyskania zwolnienia lekarskiego. Komunikację z pracownikiem należy prowadzić delikatnie, by nie narazić się na zarzut naruszenia jego dóbr osobistych. 
Jeżeli jednak pracownik zachowuje się agresywnie, pracodawca powinien wezwać policję lub karetkę pogotowia. Zdrowie i życie innych pracowników jest bowiem w tym wypadku priorytetem.

Niestety w przypadku pracy zdalnej dużo trudniej będzie zauważyć jakiekolwiek niepokojące zachowania po stronie pracownika, ze względu na ograniczony kontakt.
 

Opieka lekarza psychiatry / psychologa nad pracownikami

Przeprowadzone ostatnio wśród pracowników badania wskazały, że prawie połowa z nich chciałaby, aby pracodawca zapewniał w zakładzie pracy konsultacje psychologiczne. To wyraźnie wskazuje, jak głęboki wpływ na zdrowie psychiczne pracowników ma pandemia. 

Pracodawca może zapewnić pracownikom taki benefit. Należy jednak pamiętać, że co do zasady nie powinien mieć dostępu do dokumentacji powstającej w trakcie takich konsultacji. Będą to bowiem dane o stanie zdrowia pracownika, a do takich danych pracodawca może mieć dostęp jedynie w szczególnych okolicznościach. 

Istnieją jednak sytuacje, w których można rozważyć dostęp przez pracodawcę do takich danych. Przykładowo, jeśli pracownicy w trakcie pracy monitorują w Internecie drastyczne treści, to nie tylko uzasadnionym wydaje się zapewnienie im dostępu do opieki specjalistycznej, ale również w ograniczonym zakresie dostęp do przebiegu takiej opieki. Nie ulega bowiem wątpliwości, że stale powtarzający się, wielogodzinny kontakt z drastycznymi czy obscenicznymi treściami może w sposób niekorzystny wpłynąć na zdrowie psychiczne człowieka.

W takim wypadku brak jest uzasadnienia do podjęcia przez pracodawcę działań dopiero w sytuacji, gdy pracownik w miejscu pracy zamanifestuje swoim zachowaniem problemy natury psychicznej. Pracodawca bowiem może zareagować wcześniej, jeżeli osoba opiekująca się pracownikami (psycholog/psychiatra) wskaże mu, że dana osoba może mieć problemy. Im wcześniej pracodawca uzyska takie informacje, tym szybciej będzie mógł zareagować i tym szybciej dana osoba może uzyskać niezbędną pomoc.
 

Ocena ryzyka na stanowisku

Zgodnie z projektem ustawy dot. pracy zdalnej, przed dopuszczeniem pracownika do wykonywania pracy zdalnej pracodawca będzie musiał sporządzić ocenę ryzyka zawodowego, uwzględniającą m.in. uwarunkowania psychospołeczne tej pracy. Powyższy przepis wprost wskazuje, że kwestia świadczenia pracy w warunkach izolacji może mieć wpływ na kondycję psychiczną pracowników i ta okoliczność powinna zostać wzięta pod uwagę przy opracowaniu przez pracodawcę oceny ryzyka. Trudno jednak stwierdzić, kiedy regulacja dotycząca pracy zdalnej zostanie wprowadzona do kodeksu pracy.

Na ten moment aktualne pozostają obowiązujące przepisy dotyczące oceny ryzyka na stanowisku, które wprost nie odnoszą się do kwestii wpływu danej pracy na kondycję psychiczną pracownika.