Rok 2023 przyniósł istotne zmiany przepisów dotyczących urlopów rodzicielskich. Najważniejsze z nich obejmują: wydłużenie wymiaru urlopu rodzicielskiego, nowy sposób jego udzielania, a także wprowadzenie nieprzenoszalnej części urlopu dla każdego z rodziców. Dyrektywa dotycząca work-life balance oraz jej implementacja do krajowego porządku prawnego miały na celu uelastycznienie przepisów tak, aby jeszcze w większym stopniu ułatwić pracującym rodzicom łączenie życia zawodowego z życiem prywatnym.

Zwiększenie wymiaru urlopu rodzicielskiego

Nowelizacja kodeksu pracy wprowadziła dodatkowe 9 tygodni urlopu rodzicielskiego. Nowy wymiar urlopu rodzicielskiego wynosi (po zmianach) 41 lub 43 tygodnie (w zależności od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie). Pracownicy - rodzice dziecka, które posiada zaświadczenie z ustawy „za życiem” mogą skorzystać z urlopu rodzicielskiego w wymiarze do 65 lub 67 tygodni (jw.). 

Nieprzenaszalna część urlopu

Rodzice mają równe prawo w wykorzystaniu urlopu rodzicielskiego. Oznacza to, że mogą podzielić się urlopem wedle własnego uznania z jednym zastrzeżeniem - każdemu z rodziców przysługuje wyłączne prawo do wykorzystania 9 tygodni. 
Nieprzenoszalność 9 tygodni oznacza, że jeżeli jedno z rodziców nie zdecyduje się skorzystać z przysługującego mu prawa, to urlop rodzicielski przepadnie. Przepisy nie przewidują bowiem możliwości przeniesienia dodatkowych 9 tygodni na drugiego rodzica w żadnej sytuacji.

Sposób udzielenia urlopu

Urlop rodzicielski po zmianach może być udzielony w maksymalnie 5 częściach. Nie ma również minimalnej długości urlopu, o jaki rodzic może zawnioskować. Jeżeli matka dziecka zdecydowała się wykorzystać urlop rodzicielski w jednej części wynoszącej łącznie 32 tygodni, to ojciec dziecka będzie mógł złożyć jeszcze cztery wnioski o udzielenie urlopu rodzicielskiego w dowolnej długości w ramach przysługującego mu wymiaru.

Ponadto, warto zwrócić uwagę, że z urlopu rodzicielskiego rodzice mogą korzystać jednocześnie, czyli w tym samym czasie oboje rodzice mogą przebywać na urlopie rodzicielskim. Łączny wymiar urlopu nie może jednak w takim przypadku przekroczyć maksymalnego, przysługującego im wymiaru. Urlop rodzicielski można wykorzystać do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6 rok życia. 
Urlop rodzicielski jest udzielany na wniosek składany przez pracownika w terminie najpóźniej 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu. Wniosek o udzielenie urlopu może być złożony zarówno w formie pisemnej, jak i elektronicznej.

Urlop rodzicielski a urlop macierzyński 

Kolejną kluczową zmianą jest uniezależnienie prawa do urlopu rodzicielskiego od wcześniejszego wykorzystania urlopu macierzyńskiego. Po nowelizacji kodeksu pracy prawo do wykorzystania urlopu rodzicielskiego przez ojca nie jest już zatem uzależnione od tego, czy matka dziecka pozostaje w zatrudnieniu (czy podlega ubezpieczeniu). 

Dotychczas, aby ojciec mógł skorzystać z urlopu rodzicielskiego, matka musiała pozostawać w zatrudnieniu (w ubezpieczeniu) w dniu porodu dziecka, a następnie musiała złożyć wniosek o udzielenie urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po urlopie macierzyńskim. Niespełnienie ww. warunków oznaczało utratę lub nawet nienabycie prawa do urlopu rodzicielskiego. Dzięki nowelizacji pracujący ojciec dziecka zyskał prawo do urlopu rodzicielskiego również w sytuacji, kiedy matka dziecka w ogóle nie wykonuje pracy.

Przepisy przejściowe

Z dodatkowego wymiaru urlopu rodzicielskiego mogą skorzystać pracownicy, którzy w okresie od dnia 2 sierpnia 2022 r. do dnia wejścia w życie nowelizacji kodeksu pracy czyli do dnia 26 kwietnia 2023 r.:

1. przebywali na urlopie rodzicielskim lub jego części, np. jeżeli urlop rodzicielski pracownicy -matki zakończył się ww. okresie, to pracownik-ojciec jest uprawniony do wykorzystania dodatkowego wymiaru 9 tygodni;
2. posiadali prawo do urlopu rodzicielskiego lub jego części, np. pracownica urodziła dziecko w 2018 r. i złożyła wniosek o udzielenie urlopu macierzyńskiego, a następnie o udzielenie 20 tygodni urlopu rodzicielskiego, bezpośrednio po urlopie macierzyńskim. Pozostałą część urlopu rodzicielskiego postanowiła wykorzystać w późniejszym (bliżej nieokreślonym terminie). Oznacza to, że w dniu wejściu nowelizacji miała prawo do odroczonej części urlopu rodzicielskiego, a co za tym idzie również ojciec dziecka został objęty przepisami nowelizacji w zakresie dodatkowych 9 tygodni urlopu. Taka sytuacja może dotyczyć nawet rodziców, których dzieci urodziły się w 2017 r. Nowy wymiar urlopu rodzicielskiego przysługuje również pracownikom - rodzicom, którzy posiadają zaświadczenie z ustawy „za życiem”.

Zasiłek macierzyński

Wskutek nowelizacji zmieniła się również wysokość zasiłku macierzyńskiego. Co do zasady, zasiłek za okres urlopu rodzicielskiego wynosi 70% podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego. Matka dziecka może jednak w terminie 21 dni od porodu złożyć wniosek o wypłacenie jej zasiłku macierzyńskiego w równej wysokości za cały okres urlopu macierzyńskiego oraz rodzicielskiego. W takiej sytuacji, zasiłek wynosi 81,5% przez cały okres wypłaty zasiłku. Zasiłek za okres urlopu rodzicielskiego pracującego ojca będzie wynosił 70%.

Podsumowując, nie ma wątpliwości, że dzięki implementacji unijnej dyrektywy, pracujący rodzice zyskali większe możliwości elastycznego korzystania z urlopów związanych z rodzicielstwem. Nowe przepisy mają zachęcić pracujących rodziców do równiejszego dzielenia się obowiązkami związanymi z opieką nad dziećmi. Normalizowanie oraz promowanie korzystania z urlopów rodzicielskich przez ojców jest niezbędne aby ułatwiać kobietom powrót na rynek pracy po okresie korzystania z urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego.