Zmiany w Kodeksie spółek handlowych, które weszły w życie w październiku 2022 r. mają istotne znaczenie z punktu widzenia odpowiedzialności menadżerów pracujących w grupach kapitałowych.

Po raz pierwszy wprowadzono do Kodeksu „interes grupy” w ramach holdingu spółek, który nie zawsze jest tożsamy z interesem poszczególnych spółek, wchodzących w jego skład. Dodatkowo, jednoznacznie uregulowano tzw. zasadę biznesowej oceny sytuacji (business judgement rule), która ma chronić starannie działających menadżerów przed konsekwencjami podejmowanych decyzji biznesowych. 

Wzmocniono także kompetencje rad nadzorczych, rozszerzając ich uprawnienia w zakresie badania sytuacji majątkowej spółki oraz wyjaśniania potencjalnych nieprawidłowości. Może mieć to istotne znaczenie w kontekście prowadzenia w spółkach wewnętrznych postępowań wyjaśniających.

Grupa spółek i wiążące polecenia a odpowiedzialność menadżerów
 

Nowelizacja wprowadziła do polskiego prawa pojęcie tzw. grupy spółek (spółki dominującej i spółek zależnych, które kierują się wspólnym interesem). Do uznania grupy kapitałowej za grupę spółek konieczne jest podjęcie stosownych uchwał i dokonanie wpisu w rejestrze spółek. Nie wystarczy istnienie jedynie faktycznych powiązań między spółkami czy sprawowanie strategicznego kierownictwa w grupie przez spółkę-matkę. 

W ramach grupy spółek istnieje możliwość wydawania wiążących poleceń spółkom zależnym przez zarząd, prokurenta czy pełnomocnika spółki dominującej. W sytuacji wykonywania wiążących poleceń członkowie zarządu czy rady nadzorczej spółki zależnej nie ponoszą odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia. Również organy spółki dominującej nie poniosą odpowiedzialności za szkodę, o ile działali w interesie grupy spółek.

Menadżerowie nie poniosą także odpowiedzialności karnej za przestępstwo niegospodarności/nadużycia zaufania, o ile wykonywali wiążące polecenia. To istotna zmiana w kontekście ochrony menadżerów, którzy wykonywali dyspozycje właściciela (spółki matki) i podejmowali działania, które były korzystne dla grupy, ale mogły zostać uznane za szkodliwe dla konkretnej spółki zależnej.

Dostrzeżone zostało, że menadżerowie spółek zależnych w przypadku realizacji długofalowej strategii grupy np. jej restrukturyzacji, zmiany profilu/miejsca działalności mają bardzo ograniczoną swobodę w podejmowaniu decyzji, dotyczących zarządzania majątkiem spółki zależnej i muszą realizować decyzje właścicielskie. W wyniku nowelizacji, ich działania będą podlegały ochronie prawnej, a oni sami nie poniosą odpowiedzialności karnej za potencjalne niegospodarne działania. 

Business judgement rule  
 

Członkowie organów wszystkich spółek kapitałowych (niezależnie od ich uczestnictwa w grupie spółek) uzyskają ochronę wynikającą z wprowadzenia do kodeksu zasady biznesowej oceny sytuacji (dotąd tzw. „business judgement rule” była rozpoznawana przez sądy w orzecznictwie). 

Menadżerowie nie naruszają obowiązku dołożenia należytej staranności przy wykonywaniu czynności (członka zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatora), o ile postępują lojalnie wobec spółki i działają w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym na podstawie miarodajnych informacji, profesjonalnych analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny.

Powyższe oznacza, że wciąż sankcjonowane będą działania lekkomyślne, niepoparte analizą ryzyk. Jednocześnie członkowie organów uzyskują dodatkową ochronę i pewność, że ich działania będą oceniane na moment podejmowania decyzji, a nie uwzględniając stan po zdarzeniu, gdy okaże się, że określona czynność okazała się niekorzystna dla spółki.

Postępowania wyjaśniające po nowemu?
 

Nowela KSH wzmocniła także pozycję rad nadzorczych i rozszerzyła ich kompetencje. Rady nadzorcze mają być na bieżąco informowane o sytuacji spółki (np. o transakcjach oraz innych zdarzeniach lub okolicznościach, które istotnie wpływają lub mogą wpływać na sytuację majątkową spółki, w tym na jej rentowność lub płynność czy kierunkach rozwoju działalności spółki). W ramach grup spółek rady nadzorcze mają także sprawować nadzór nad realizacją interesu grupy spółek przez spółkę zależną. Potwierdzono także możliwość powoływania komitetów przez radę nadzorczą (do nadzoru nad konkretnym obszarem działalności) oraz przyznano radom nadzorczym uprawnienie do powołania doradcy rady nadzorczej – na koszt spółki.

Rozszerzono katalog osób zobligowanych do składania radom nadzorczym wyjaśnień, sprawozdań, dokumentów dotyczących spółki, w szczególności jej działalności lub majątku (obowiązek taki mają: zarząd, prokurenci, pracownicy oraz współpracownicy). Wprowadzono także 14-dniowy termin (chyba, że w żądaniu zakreślono termin dłuższy) do przekazania tych informacji. Przepis o obowiązku udzielania wyjaśnień radzie nadzorczej obowiązywał już w ograniczonym zakresie przed nowelizacją, jednakże z uwagi na brak wskazania terminu jego realizacji, rady nadzorcze w praktyce często nie otrzymywały w ogóle wnioskowanych informacji lub otrzymywały je z opóźnieniem, które wykluczało podjęcie adekwatnych działań nadzorczych. Aktualnie, brak przekazania danych w terminie może skutkować odpowiedzialnością karną - KSH przewiduje bowiem nowy typ przestępstwa (zagrożonego karą grzywny nie niższą niż 20 000 złotych i nie wyższą niż 50 000 złotych lub karą ograniczenia wolności).

Powyższe może mieć istotne znaczenie w świetle prowadzenia wewnętrznych postępowań wyjaśniających. Rady nadzorcze, z uwagi na przypisane im obowiązki oraz nowe uprawnienia, mogą przejmować inicjatywę w zakresie wszczynania i prowadzenia wewnętrznych śledztw – dotychczas zwykle podjęcie decyzji w tym zakresie było domeną zarządu. Rady nadzorcze, w toku czynności wyjaśniających, mogą korzystać z usług powołanego przez siebie doradcy, którego działania finansować będzie spółka. Po nowelizacji spodziewać się można większej aktywności organów nadzorczych w sprawowaniu bieżącej kontroli nad działalnością spółki oraz wyjaśniania wszelkich podejrzeń nieprawidłowości.