Specustawa z dnia 31 marca 2020 r. wprowadziła zmiany w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych („usus”), które zaczną obowiązywać od 1 stycznia 2021 r.

Jedną z najważniejszych zmian jest nałożenie na płatnika składek lub osobę fizyczną, zlecającą dzieło, obowiązku poinformowania ZUS o zawarciu umowy o dzieło. Szczegóły w poprzednim artykule „Zgłaszanie umów o dzieło do ZUS – intencje ustawodawcy”.

Definicja umowy o dzieło w Kodeksie cywilnym i praktyce ZUS

Warto przypomnieć jak umowę o dzieło definiuje Kodeks cywilny i na jakie elementy tej umowy ZUS zwraca uwagę podczas kontroli. 

Zgodnie z KC przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do wypłaty wynagrodzenia. Według doktryny, umowa o dzieło to umowa rezultatu. Ważny jest zatem efekt (dzieło), a nie same czynności, które prowadzą do jego stworzenia. W praktyce, w ramach umowy o dzieło, można na przykład napisać artykuł bądź aplikację na telefon, wykonać projekt aranżacji mieszkania lub zreperować buty. Bardzo ważne jest to, by dzieło było skonkretyzowane w umowie.

W wyroku z 10 kwietnia 2018 r. (II UK 265/17) Sąd Najwyższy podkreślił, że umowa o dzieło „(…) polega na wykonaniu nie jakiegokolwiek dzieła, ale na realizacji dzieła oznaczonego. Nie ma przy tym wątpliwości, że „oznaczenie” następuje pierwotnie w trakcie układania postanowień umownych. (…) Ważne jest jednak, że między „oznaczeniem” a rezultatem pracy istnieje ścisły wektor zależności. Nie można zrealizować dzieła, jeśli nie zostało ono umownie wytyczone.”

W ocenie ZUS umowa o dzieło powinna posiadać następujące elementy:  

• określenie dzieła w sposób niebudzący wątpliwości,
• odpowiedzialność przyjmującego zamówienie za rezultat umowy i pewność tego rezultatu,
• możliwość poddania dzieła sprawdzianowi na istnienie wad fizycznych i
• jednorazowość.

ZUS twierdzi także, że „nie powinno być uznane za dzieło coś, co nie odróżnia się w żaden sposób od innych występujących na danym rynku rezultatów pracy, gdyż wówczas zatraciłoby swój indywidualny charakter dzieła”. Taka interpretacja byłaby uzasadniona w przypadku dzieł będących w istocie utworami w rozumieniu przepisów prawa autorskiego. Tymczasem oryginalność i indywidualność dzieła nie stanowią o jego istnieniu i nie mogą przesądzać o kwalifikacji prawnej umowy. 

Trzeba jednak podkreślić, że bardzo duża liczba spraw sądowych prowadzonych w trybie odwołań od decyzji ZUS, ustalających zaległości z tytułu składek od przekwalifikowanych umów, zakończyła się wyrokami niekorzystnymi dla płatników.

Możliwe wzmożone kontrole umów o dzieło

Należy spodziewać się, że informacje, przesyłane do ZUS, przełożą się na wzmożone kontrole umów o dzieło. Jednocześnie, naruszenie obowiązku złożenia informacji o umowach o dzieło będzie zagrożone karą grzywny na podstawie art. 98 usus za niezgłoszenie danych wymaganych ustawą. 

W praktyce, w przypadku przekwalifikowania umowy o dzieło z wynagrodzeniem 5.000 zł brutto na umowę zlecenia lub podobną, płatnik składek będzie musiał zapłacić składki w kwocie ok. 2.000 zł oraz odsetki za zwłokę. Należy się również liczyć z ryzykiem nałożenia przez ZUS opłaty dodatkowej, która może wynieść nawet równowartość zaległych składek. 

Na stronach Rządowego Centrum Legislacji nie ma jeszcze projektu stosownego rozporządzenia określającego wzór informacji o umowach o dzieło, ale firmy, które współpracują z osobami fizycznymi na podstawie takich umów, powinny przygotować się do wejścia w życie nowych obowiązków. 

W pierwszej kolejności należałoby zarówno krytycznie przyjrzeć się już zawartym umowom i stosowanym wzorom umów oraz zweryfikować zasadność ich zawierania w poszczególnych przypadkach. Dalsze działania powinny być uzależnione od wyników tej weryfikacji i mogą obejmować m.in.: modyfikację umów, ich rozwiązanie i zastąpienie nowymi. 

Chcesz wiedzieć więcej nt. zgłaszania umów o dzieło do ZUS?

Weź udział w webinarze 20 października „Raportowanie umów o dzieło do ZUS. Jak przygotować się na nowe obowiązki?”.