Przejście pracowniczych wynalazków i utworów na pracodawcę 

Prawo do patentu

Zgodnie z prawem własności przemysłowej, pracodawcy przysługuje prawo do patentu wynalazku, którego dokonał pracownik, ale tylko jeśli wynalazek ten powstał w wyniku wykonywania przez pracownika obowiązków ze stosunku pracy. 

W konsekwencji pracodawcy nie przysługuje takie prawo, gdy pracownik dokonał wynalazku w trakcie pracy, ale poza zakresem wyznaczonych mu obowiązków. 

Wynagrodzenie za wynalazek

Jeżeli pracodawca czerpie korzyści gospodarcze z zastosowanego w przedsiębiorstwie wynalazku, pracownikowi oprócz wynagrodzenia ze stosunku pracy należy się dodatkowa zapłata. Wysokość takiego wynagrodzenia powinna być ustalona w słusznej proporcji do osiągniętej przez przedsiębiorcę korzyści z wynalazku, przy uwzględnieniu nakładów i pomocy pracodawcy w dokonaniu tego wynalazku.

Prawa do utworów

Z kolei do nabycia przez pracodawcę utworu stworzonego przez pracownika wymagane jest wyraźne przyjęcia przez pracodawcę takiego utworu. Co do zasady za utwór wykonany przez pracownika w związku z wykonywaniem obowiązków ze stosunku pracy, pracownikowi nie należy się dodatkowe wynagrodzenie (chyba, że strony postanowią inaczej).

Program komputerowy

Odrębnie została uregulowana kwestia nabycia praw majątkowych pracodawcy do programu komputerowego. Prawa te powstają od razu na rzecz pracodawcy bez konieczności przyjęcia przez pracodawcę takiego programu. 

Skutki podatkowe transferu praw własności intelektualnej w ramach stosunku pracy

Koszty uzyskania przychodów

Od przychodów uzyskanych z tytułu przeniesienia prawa własności przemysłowej, udzielenia licencji, korzystania przez twórców z praw autorskich i artystów wykonawców z praw pokrewnych lub rozporządzania przez nich tymi prawami, można odliczyć zryczałtowane koszty uzyskania przychodów wynoszące 50% uzyskanego przychodu. Prawo do odliczenia kosztów przysługuje także pracownikom uzyskującym takie przychodu ze stosunku pracy. Kwota kosztów nie może przekroczyć 85 528 zł w roku kalendarzowym łącznie dla kosztów ze wszystkich tych tytułów. Ten limit ma zastosowanie do kosztów ze wszystkich ww. tytułów łącznie.

Pierwotne nabycie praw własności intelektualnej

Z mocy prawa niektóre prawa własności intelektualnej przysługują pracodawcy od chwili ich powstania (np. prawa autorskie do programu komputerowego). Mechanizm pierwotnego nabycia praw może jednak zostać wyłączony na mocy umowy pomiędzy pracodawcą i pracownikiem. Jeżeli to nie nastąpi, jakakolwiek wypłata dla pracownika z tytułu stworzenia takiego prawa nie będzie stanowiła przychodu podlegającego 50% kosztom uzyskania przychodów. 

Transfer praw własności przemysłowej

Zastosowanie 50% kosztów do wynagrodzenia z tytułu przeniesienia praw własności przemysłowej lub do opłaty licencyjnej wymaga łącznego spełnienia poniższych warunków:

• wykonywana praca prowadzi do powstania prawa własności przemysłowej;
• pracownik jest twórcą w rozumieniu przepisów o prawie własności przemysłowej;
• pracownik uzyskuje przychód za przeniesienie własności prawa własności przemysłowej lub opłatę licencyjną za prawo do jego stosowania.

Podstawę obliczenia kwoty kosztów stanowi przychód twórcy otrzymany za przeniesienie własności prawa własności przemysłowej lub opłatę licencyjną za prawo do jego stosowania pracodawcy. Podstawy nie pomniejsza się o składki na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne. Wysokość przychodu twórcy z tytułu podlegającego kosztom powinna być określona w sposób jednoznaczny.

Transfer praw autorskich

Od 2018 r. prawo do korzystania z 50% kosztów  uzależnione jest od rodzaju działalności wykonywanej przez twórcę uzyskującego przychód z tytułu praw autorskich. Zryczałtowane koszty można ustalić tylko od przychodów wymienionych w art. 22 ust. 9b ustawy o PIT i tylko wtedy, gdy zostaną spełnione łącznie następujące warunki:

• pracownik świadczy pracę polegającą na tworzeniu utworów będących przedmiotem ochrony wynikającej z przepisów prawa autorskiego;
• pracownik jest autorem utworów;
• z wynagrodzenia pracownika zostało wyodrębnione wynagrodzenie za korzystanie lub rozporządzenie prawami autorskimi;
• pracodawca prowadzi dokumentację potwierdzającą nabywanie praw autorskich od pracowników, np. dokładny wykaz utworów, do których nabył takie prawa.

Wykaz utworów może okazać się jednak niewystarczający, bowiem zdarzają się przypadki wzywania pracodawców do okazania samych utworów, a nie ich listy. Brak możliwości okazania utworów może nawet prowadzić do uznania, że pracodawca nie miał podstaw do zastosowania 50% kosztów. 

W przypadku przychodu z tytułu rozporządzania prawami autorskimi lub korzystania z tych praw przez pracownika, 50% koszty oblicza się po odjęciu od przychodu potrąconych w danym miesiącu składek na ubezpieczenia społeczne, których podstawę wymiaru stanowi ten przychód.

Więcej w artykułach autorstwa apl. adw. Izy Gawryjołek oraz Tomasza Kreta pt. „Pracownicze wynalazki i utwory przejdą na firmę” oraz „Jak rozliczany jest transfer praw własności intelektualnej”, które zostały opublikowane w dzienniku Rzeczpospolita.